Да 70-годдзя беларускай паэткі Яўгеніі Янішчыц
Мае равеснікі і старэйшыя па пяру літаратары яе добра ведалі, паважалі і любілі. Мы зачытваліся яе шчырай, светлай лірыкай. Мы вучыліся ў яе пісаць: проста, лёгка, вобразна:
Рэчаньку цёплую пяройдзеш ты,
Я ж — па тонкім лядочку.
Два слядочкі — да цемнаты,
А два — праз глухую ночку.
Поздняй восенню 1979 года я прыйшоў з войска. І, каб не сядзець год без справы, уладкаваўся загадчыкам Сынковіцкага сельскага клуба Зэльвенскага раёна. Вёска Сынковічы побач з маёй роднай вёскай Хадзявічы Слонімскага раёна. Дзве вёскі якраз знаходзяцца на мяжы двух раёнаў. Да клуба ад маёй хаты хвілін дзесяць язды на ровары. Бываў я ў Сынковічах не кожны дзень, таму дома ў вольны час рыхтаваўся да паступлення ў Белдзяржуніверсітэт, пісаў вершы, замалёўкі, вёў вялікую перапіску з пісьменнікамі і з сябрамі.
Сусед мой выпісваў «Сельскую газету» і, седзячы на прызбе, кожны дзень чытаў. Аднойчы і я ўзяў паглядзець гэтую «Сельскую газету» («Белорусская нива»). І мне якраз трапіў той нумар, дзе на чацвёртай старонцы друкаваліся вершы і розныя матэрыялы на тэму культуры. Вырашыў і я даслаць падборачку сваіх вершаў у «Сельскую газету». Тым больш, што я вярнуўся з войска дамоў, у сельскую мясцовасць, працую ў клубе, ды яшчэ пішу вершы. Пра гэта я таксама паведаміў у пісьме. Праз тыдзень атрымліваю з газеты ліст ад літаратурнага кансультанта гэтага выдання. А кансультантам тады была Яўгенія Янішчыц. Яўгенія Іосіфаўна напісала ліст вельмі шчыра, каб не пакрыўдзіць мяне, каб не спалохаць. Яна пахваліла мае вершы, раіла пісаць больш і дасылаць ёй усё самае лепшае. Але ў канцы пісьма паэтка сказала, што вершы апублікаваныя не будуць, бо да ўзроўню рэспубліканскай газеты яны яшчэ не дацягваюць.
Сусед мой выпісваў «Сельскую газету» і, седзячы на прызбе, кожны дзень чытаў. Аднойчы і я ўзяў паглядзець гэтую «Сельскую газету» («Белорусская нива»). І мне якраз трапіў той нумар, дзе на чацвёртай старонцы друкаваліся вершы і розныя матэрыялы на тэму культуры. Вырашыў і я даслаць падборачку сваіх вершаў у «Сельскую газету». Тым больш, што я вярнуўся з войска дамоў, у сельскую мясцовасць, працую ў клубе, ды яшчэ пішу вершы. Пра гэта я таксама паведаміў у пісьме. Праз тыдзень атрымліваю з газеты ліст ад літаратурнага кансультанта гэтага выдання. А кансультантам тады была Яўгенія Янішчыц. Яўгенія Іосіфаўна напісала ліст вельмі шчыра, каб не пакрыўдзіць мяне, каб не спалохаць. Яна пахваліла мае вершы, раіла пісаць больш і дасылаць ёй усё самае лепшае. Але ў канцы пісьма паэтка сказала, што вершы апублікаваныя не будуць, бо да ўзроўню рэспубліканскай газеты яны яшчэ не дацягваюць.
Але мяне ліст узрадаваў. Таму я зноў і зноў дасылаў вершы Яўгеніі Янішчыц у «Сельскую газету». А яна мне адказвала, вучыла мяне пісаць, давала розныя парады, заўвагі, пажаданні. А 9 красавіка 1980 года ад яе я атрымаў і такі ліст: «Добры дзень, дарагі Сяргей! Уважліва прачытала два тваіх вершы: «Вёска — радасць мая» і «Беларусь — мая калыска». Падкупляе сваёй шчырасцю верш «Беларусь...» І асабліва — такія радкі: «да цябе зноў вяртаюся жменькаю ўспамінаў, і ты — як сон перад вачыма». Хораша і паэтычна сказана! Хацелася б пажадаць табе такой шчырасці і надалей, сваіх нечаканых і адметных мастацкіх вобразаў. Верш «Беларусь» буду прапаноўваць у друк. Дашлі свае вершы (гэтыя і новыя) на радыё («Шчырага сэрца парывы») і напішы пра сябе: дзе і калі нарадзіўся, што скончыў і г.д. Я вяду гэтую перадачу і хацелася б цябе прадставіць нашаму рэспубліканскаму слухачу. Для «Сельскай газеты» дашлі сваё фота і яшчэ новыя вершы. Ці друкаваўся дзе раней? Пішы тэрмінова. З пажаданнем поспехаў Яўгенія Янішчыц».
Ад такога ліста я быў на «сёмым небе» ад радасці. Хуценька ўсё выканаў, аб чым прасіла Яўгенія Іосіфаўна. Паслаў у газету некалькі новых вершаў і фотаздымак, а таксама падборку вершаў на радыё. Сапраўды, Яўгенія Янішчыц вяла тады на радыё адзін раз на месяц літаратурную перадачу «Шчырага сэрца парывы». Я стараўся не прапускаць гэтыя перадачы, а аднойчы, дзякуючы паэтцы, пачуў там і свае вершы. Не ведаю, ці гучыць цяпер на Беларускім радыё такая цудоўная літаратурная перадача, якая ў 1980-я гады гучала голасам Яўгеніі Янішчыц.
Максім Танк, Яўгенія Янішчыц і Сяргей Законнікаў
Не прайшло і месяца, як у «Сельскай газеце» з’явілася падборка маіх вершаў з фотаздымкам і ўступным словам Яўгеніі Янішчыц. Я не буду хваліцца тымі цёплымі радкамі, якія пра мяне напісала паэтка. Скажу толькі, што да сённяшніх дзён я ведаю іх напамяць. І газету тую берагу, як самую дарагую рэч. І калі чытаю-перачытваю яе, слёзы самыя з’яўляюцца на вейках: ці то ад радасці, ці то ад суму, ці то ад болю. І прыгадваюцца радкі Яўгеніі Янішчыц:
Як дзіўна і зусім незразумела:
Між усяго, што ў сэрцы набалела,
На нейкай дзікай сцежачцы лясной
Вярнуць ізноў празрысты свой настрой.
У жніўні 1980 года я паступіў у Белдзяржуніверсітэт. Наш філфак знаходзіўся тады на Чырвонаармейскай вуліцы, 6. Побач на Ульянаўскай вуліцы жыла Яўгенія Янішчыц, а зусім побач на вуліцы Карла Маркса, 40 была рэдакцыя часопіса «Маладосць». Надрукавацца ў тыя гады ў «Маладосці», ды яшчэ студэнту, было няпроста. Асабліва складана было з’явіцца на старонках выдання другі раз. Я неяк асмеліўся і вырашыў занясці з дзесятак вершаў у часопіс. Тым больш, што дэбютаваў тут у 1981 годзе, таму няхай ляжаць вершы і чакаюць сваёй чаргі.
Я прыйшоў у аддзел прозы і паэзіі, дзе за сталом у кабінеце сядзеў адзін Уладзімір Дамашэвіч. «Я вяду аддзел прозы, а за паэзію ў нас адказвае Яўгенія Янішчыц. Пачакайце крыху, яна хутка павінна быць, бо жыве тут недалёка», — сказаў Уладзімір Максімавіч. Мы пачалі гутарыць і праз хвілінку-другую зайшла Яўгенія Іосіфаўна, тая самая Яўгенія Янішчыц, з якой я перапісваўся і якую ўбачыў упершыню. Паэтка хутка распранулася, села за стол і пачала чытаць мае вершы. Вершы яна прачытала імгненна і для друку выбрала сем паэтычных тавораў. «Але яны, Сяргей, будуць надрукаваныя крыху пазней», — сказала Яўгенія Іосіфаўна. Вершы, сапраўды, з’явіліся ажно летам 1985 года.
З Міхасём Забейда-Суміцкім
Пакуль жыве ў душы пачатак,
Пакуль шляхоў не замяло,
Яшчэ злятаемся так часта
Пад Ваша дружнае крыло...
Жэня любіла «ўзлётаўцаў», бо сама была самай актыўнай «узлётаўкай». У 1967 годзе з друку выйшла другая паэтычная кніга паэтаў літаратурнага аб’яднання «Узлёт» пад назовам «Натхненне». Зборнік адкрываўся нізкаю вершаў Яўгеніі Янішчыц з яе фотаздымкам каля яблынькі. У 1971 годзе свет пабачыў новы паэтычны зборнік «узлётаўцаў» усіх пакаленняў. У ім быў змешчаны і верш Яўгеніі Янішчыц, верш, які памятаюць і ведаюць усе беларускія паэты:
Ты пакліч мяне. Пазаві,
Сто дарог за маімі плячыма.
Пачынаецца ўсё з любві,
А інакш і жыць немагчыма.
У маёй хатняй бібліятэцы ёсць усе зборнікі Яўгеніі Янішчыц. Некаторыя з іх з аўтографамі. Вось невялічкі і ладненькі зборнічак «Дзень вечаровы» (1974), за які паэтка атрымала прэмію Ленінскага камсамола Беларусі ў 1978 годзе. У асноўным гэта лірычныя вершы, дзе, маладая на той час паэтка, пісала пра родныя мясціны, пра вёску і землякоў, і, вядома ж, пра каханне. Усе вершы з гэтага зборніка можна цытаваць, бо ім характэрны глыбокі і самабытны роздум над жыццём, акрэсленасць думкі, шматзначнасць вобраза:
Прыйдзі, падзелім напалам
Той ручаёк, які не высах,
Пакуль душа падобна высям,
А высі — светлым журавам...
У 1983 годзе з друку выйшла яе кніга паэзіі «Пара любові і жалю», за якую Яўгенія Янішчыц атрымала Дзяржаўную прэмію Беларусі імя Янкі Купалы. Пры жыцці былі і яшчэ яе кнігі вершаў «Снежныя грамніцы», «Ясельда», «На беразе пляча», «Каліна зімы» і іншыя.
20 лістапада Яўгеніі Янішчыц было б толькі 70. Але трыццаць гадоў, як яе няма сярод нас. Я зноў перачытаў усе кнігі паэткі. Дзякуй Вам, Яўгенія Іосіфаўна, за Вашы цудоўныя вершы, за тое, што некалі дапамаглі мне знайсці і выбраць сваю літаратурную сцежку ў жыцці.
