Таццяна Процька

Сто гадоў «чырвонаму тэрору»

Беларусь, як дзяржава, яшчэ не была створаная, а яе органы прымусу ўжо дзейнічалі. У гэтай быццам бы бязглуздзіцы ёсць патаемны сэнс: савецкая дзяржава, яшчэ нават не народжаная, ужо была дзяржавай тэрору і прымусу.

Хто ўладу не падтрымлівае — той не народ. Гістарычныя рэфлексіі пра беларускі народ

У свядомым жыцці беларуса слова «народ» займае асобнае месца. «Народ» не толькі ўжываецца найбольш часта за іншыя тэрміны, калі апісваецца грамадскае жыццё, але, у залежнасці ад абставін, мае розныя значэнні, звязаныя з асаблівасцямі гістарычнага развіцця Беларусі.

Пры «ўладзе сілы» ніколі не дзейнічае сіла закона. Гістарычныя рэфлексіі пра беларускую ўладу

Калі перакласці з лацінскай слова «рэфлексія», то атрымаецца нешта кшталту «зварот назад», асэнсаванне папярэдняга вопыту. Гістарычная рэфлексія — асэнсаванне гістарычнага вопыту народа, неабходная частка ягонага паспяховага развіцця.

У «справе БелТА» выкарыстоўваецца вопыт 1930-х гадоў

Падобна, у беларускім апараце кіравання паміж асобнымі группоўкамі абвастраецца барацьба за магчымасць аказваць актыўны ўплыў на лёс беларускай дзяржавы. Нейкая групоўка спрабуе знайсці сувязі і падтрымку другой ва ўплывовай часткі грамадства і яе (падтрымку) ліквідаваць нават як патэнцыйную магчымасць.

«Рускі свет» у назвах беларускіх вуліц

Назвы беларускіх вуліц закліканыя не толькі ўвекавечваць «слаўныя імёны герояў». Важнай задачай, якую яны выконвалі і выконваюць, з'яўляецца ідэалагічнае выхаванне.

Беларускія «дзікавосы»: вуліцы і іх назвы

У сталіцы ўшанаваныя амаль усе вядомыя кіраўнікі СССР, ваенныя і партыйныя, — Куйбышаў, Свярдлоў, Арджанікідзэ, Чапаеў, Кіраў, Калінін, Шчорс, Тухачэўскі, Ленін (таксама і ў выглядзе Ульянава), яго жонка Крупская і іншыя. Хаця нават у Расіі да гэтых асобаў сёння ставяцца неадназначна. 

Тэлеграма Кайзеру і Пакт Молатава–Рыбентропа

Маю надзею, што абурэнне пактам Молатава — Рыбентропа, які фактычна даў «зялёнае святло» пачатку Другой сусветнай вайны, будзе ў наступным годзе належным чынам прадэманстраванае на ўсіх узроўнях беларускай ідэалагічнай машыны.

Поспехі савецкага развіцця вачыма спецслужбаў

Спецслужбы ведалі пра сітуацыю ў эканоміцы БССР. Аднак атрыманая імі інфармацыя заставалася вядомай вельмі вузкаму колу. Нежаданне рассакрэціць дакументы архіва КДБ дазваляе і сёння скажаць гісторыю Беларусі, прыпісваць савецкаму перыяду поспехі, якіх не было.

100 гадоў БНР: Дакументы сведчаць. Раскол у шэрагах

У сакавіку 1918 года ў Радзе БНР вызначыліся прыхільнікі трох галоўных саюзаў. Гэта былі саюз з Расіяй, саюз з Германіяй і саюз з Украінай. Кожная з гэтых краін ужо захапіла частку тэрыторыі Беларусі, мела намер аформіць захоп як частку сваёй тэрыторыі, ці, як Германія, перадаць беларускія землі краінам-саюзніцам — Літве і Польшчы.

Без гэтых жанчын памяць пра БНР была б іншай

Жанчыны БНР браліся за самыя цяжкія справы, якія не давалі публічнага замілавання. Усе гэтыя жанчыны былі да фанатызму верныя тым ідэям, якім яны прысвяцілі жыццё, — ва ўсіх успамінах абавязкова адзначаецца гэтая іх якасць.

100 гадоў БНР: Дакументы сведчаць. Незалежнасць — адзіны шлях

Амаль адзіным саюзнікам БНР у гэты час стала Украіна, якая ў студзені 1918 года абвясціла сваю незалежнасць. Захаваўся дакумент — «Наказ дэлегацыі Беларускай Народнай Рэспублікі, пасылаемой у Кіеў да Украінскай Цэнтральнай Рады», выдадзены 22 сакавіка 1918 года, — які сведчыць пра гэта.

100-годдзе БНР: Дакументы сведчаць

«Мы считаем, что белорусы не являются нацией и что те этнографические особенности, которые их отделяют от остальных русских, должны быть изжиты», — пісаў Кнорын у артыкуле, надрукаваным газетай "Звязда". Той самы Кнорын, у гонар якога названа вуліца ў Мінску...

100 гадоў БНР: Дакументы сведчаць. Як з’явілася ідэя беларускай дзяржаўнасці

Да пачатку 1990-х гадоў да архіўных звестках пра БНР мелі абмежаваны доступ нават даследчыкі з дзяржаўных устаноў БССР. Галоўным чынам яны выкарыстоўваліся спецслужбамі і ў контрпрапагандзе. Менавіта з гэтых — вызначаных з дапамогай спецслужбаў — момантаў складзеныя міфы пра БНР, якія былі шырока распаўсю­джаныя ў савецкія часы.

Чаму мы гаворым пра беларускія грошы — «драўляныя»?

Калі я чула, што людзі называюць беларускія грошы «драўлянымі», думала, гэта з таго, што першыя беларускія купюры мелі выявы лясных жыхароў — белак, зайцоў і інш. Але на самой справе гэтая назва мае зусім не пераносны сэнс, а гістарычны.

Пасля Вялікага тэрору: «мазгі ў столь», «вальс», «ледавік»

У мінскай турме — «амерыканцы» — быў арганізаваны адмысловы рэжымны корпус, куды накіроўваліся ўжо асу­джаныя на смерць, але якія, на думку следчых, не далі цалкам праўдзівых паказанняў. Асуджаныя дапытваліся зноў, але ўжо ў якасці сведак, да іх ужываліся асабліва жорсткія катаванні...

Механізмы Вялікага тэрору

У БССР былі створаныя два тыпы ўстойлівых механізмаў дзяржаўных рэпрэсій. Першы — па ўказанні з Масквы, другі — па ўласнай ініцыятыве. Маскоўскі ўключаў пошук ворагаў у маштабах СССР, мясцовы — вырашаў пытанні савецкага развіцця толькі ў БССР. Падчас Вялікага тэрору працавалі абодва механізмы.

Прымусовая праца: галоўны рухавік сталінскай эканомікі

У другой палове 1930-х гадоў БССР з’яўлялася адным з актыўных пастаўшчыкоў працоўнага «кантынгенту» ГУЛАГу для будоўляў на тэрыторыі Расіі. Па дадзеных архіва КДБ Беларусі, толькі ў 1935 годзе з БССР «канфіскавана крымінальна-дэкласаванага і сацыяльна-шкоднага элемента — 18 653 чалавекі»...

Вялікі тэрор у БССР. Шкоднікі паўсюль

Шкодніцкай і дыверсійнай дзейнасцю ў народнай гаспадарцы БССР кіравалі, на думку следчых, былы старшыня СНК БССР Галадзед і яго намеснік Саакян. Акрамя агульнага кіраўніцтва шкодніцтвам, былі яшчэ кіраўнікі па розных галінах.

Вялікі тэрор у БССР: шпіёны, тэрарысты, шкоднікі

Шкодніцкай і дыверсійнай дзейнасцю ў народнай гаспадарцы БССР кіравалі, на думку следчых, былы старшыня СНК БССР Галадзед і яго намеснік Саакян. Акрамя агульнага кіраўніцтва шкодніцтвам, былі яшчэ кіраўнікі па розных галінах...

Пошук ворагаў паўсюль, нават у калгасах