Заходняя Беларусь

1941. Дэпартацыя пад бомбамі

У траўні-чэрвені 1941 года адбылася чацвёртая хваля дэпартацыі насельніцтва Заходняй Беларусі ўглыб СССР. Апошнія эшалоны з людзьмі пакідалі Беларусь пад бомбамі самалётаў Люфтвафэ.

«Грошы, паперу і алоўкі трымаць у камерах забаронена»

Падчас працы ў польскіх архівах я знайшоў шэраг дакументаў, звязаных з затрыманнем у 1920–1930-я гады на мяжы з БССР польскіх вайскоўцаў, памежнікаў і выведнікаў. Гэтых людзей звычайна чакаў цяжкі лёс і перспектыва знікнуць у Курапатах ці ГУЛАГу. Аднак бывалі і гісторыі, якія заканчваліся не так трагічна.

У якіх банках трымалі грошы жыхары Заходняй Беларусі

Адносная фінансавая стабільнасць, якая панавала ў заходнебеларускіх ваяводствах, скончылася з пачаткам Другой сусветнай вайны і канчаткова ляснулася ў верасні 1939 года.

«Білі толькі за тое, што гаварыў па-беларуску»

17 верасня 1939 года, калі савецкія войскі ўвайшлі ў Заходнюю Беларусь, а Усходнюю Еўропу падзялілі паміж сабой СССР і гітлераўская Германія, адбылося так званае Вялікае ўз'яднанне Беларусі. Доктар гістарычных навук, прафесар Леанід Лыч распавядае, як асвятлялі вераснёўскія падзеі 1939 года ў тагачасным перыядычным друку.

Уцёкі з «бальшавіцкага раю»

У міжваеннае дваццацігоддзе на тэрыторыю Другой Рэчы Паспалітай з БССР нелегальна беглі і савецкія вайскоўцы, і бальшавіцкія дыпламаты.

Вайна, якая не адбылася

У савецкай гістарыяграфіі, як і грамадскім усведамленні, не любілі падкрэсліваць, што Крэмль ў канцы 1920 — пачатку 1930-х гадоў будаваў умацаваныя лініі ў Беларусі на выпадак вайны з Польшчай.

Ён мог апынуцца ў Курапатах

Памятаеце знакамітую даваенную савецкую браму ў Коласава з надпісам «Прывітанне працоўным Захаду»? 3 1924 года такога кшталту брамы стаялі на ўсіх савецкіх памежных чыгуначных пераездах і КПП. Яны заклікалі замежнікаў ехаць у «імперыю Сталіна», дзе кожны меў працу і мог бясплатна вучыцца.

Як знішчалі жыхароў савецка-польскага памежжа

У перадваенны час бальшавікі правялі жорсткую зачыстку памежнага пасу ад усіх «непажаданых» для іх элементаў. У выніку тысячы жыхароў заходніх раёнаў БССР былі расстраляныя ці дэпартаваныя ў глыб СССР.

Як польскія шпіёны пад носам НКУС працавалі

З 1924 года ў Мінску працавала Генеральнае консульства Польшчы. Установа размяшчалася ў двухпавярховым будынку (былым гатэлі), амаль у цэнтры горада па вуліцы Савецкай, 84. Там, пад прыкрыццём дыпламатычнай недатыкальнасці, былі і супрацоўнікі Другога аддзела Галоўнага штаба Войска Польскага (выведкі).

Выбары без выбару. Сталінская бутафорыя ў Заходняй Беларусі

Восемдзясят гадоў таму, 24 сакавіка 1940 года, у Заходняй Беларусі адбылася буйная электаральная кампанія. Выбары праходзілі па старанна распрацаваным сцэнары з выкарыстаннем немалых матэрыяльных і людскіх рэсурсаў. Дасягненню патрэбнага выніку спрыяла добра адладжаная прапагандысцкая машына і сілавыя органы. Нічога не нагадвае?

Дубрава. Людзі, трагедыі, артэфакты

Калі едзеш з Ракава ў Радашковічы, то немагчыма абмінуць вёску Дубрава. У даваенны час яна адыгрывала важную стратэгічную ролю на мяжы з БССР, а падчас Другой сусветнай вайны і пасля яе там адбываліся падзеі, пра якія варта памятаць і сёння.

Апошні бой «доўбарчыка»

Як польскія памежнікі зберагалі гістарычную спадчыну Заходняй Беларусі

У 1930-я гады польскі Корпус аховы памежжа (КАП) быў адной з самых добра падрыхтаваных службаў Польшчы. Гэта тычылася як вайсковага складніку, так і грамадска-палітычнага, і культурнага. Перад памежнікамі ставіўся шэраг задач, з якімі, збольшага, яны спраўляліся.

Лёс авантурыста

Лідскі пракурор 3 верасня 1926 года выпісаў прадпісанне аб перадачы абвінавачаных у злачынным нападзе Сяргея Пясецкага і яго змоўшчыка, Антона Невяровіча, у распараджэнне суда Вільні. Іх арыштавалі пасля здзяйснення нападу на гандляроў. «Сярожу», як называлі будучага таленавітага пісьменніка, свяціла смяротнае пакаранне. Аднак удача любіла гэтага неардынарнага чалавека: ён выкруціўся.

«Брацтва рускай праўды». Рускія манархісты ў беларускім Палессі

Аддзел бяспекі Віленскага ваяводскага кіраўніцтва 10 студзеня 1930 года праінфармаваў палітычны дэпартамент Міністэрства ўнутраных спраў Другой Рэчы Паспалітай, што на тэрыторыі ваяводства распаўсюджваюцца ўлёткі арганізацыі «Брацтва рускай праўды».

Як Буг стаў мяжой

«Я ніколі не прабачу бальшавікам іх злачынстваў»

Падзеі верасня 1939 года і саветызацыя заходніх абласцей БССР па сёння застаюцца малавядомымі старонкамі айчыннай мінуўшчыны. У гэтым кантэксце вялікую ролю адыгрываюць успаміны сведак эпохі, якія нягледзячы на свой узрост, могуць распавесці факты злачынстваў савецкай сістэмы. Адным з такіх людзей з’яўляецца 88-гадовы жыхар вёскі Малэйкаўшчына, што пад Лідай, Станіслаў Алаізавіч Ушакевіч.

Як Масква, Лондан і польскі эмігранцкі ўрад змагаліся за ўсходнюю мяжу

У Беластоку 29 кастрычніка 1939 года была прынятая Дэкларацыя Беларускага народнага сходу па пытанні ўваходжання Заходняй Беларусі ў склад БССР. Паводле гэтага дакумента Беларусь павінна была аб’яднацца пасля амаль дваццаці гадоў жыцця ў фармаце частак розных цывілізацый. Аднак беларусам было рана радавацца.

Савецкі шпіянаж на «мяжы цывілізацый»