Так ці інакш, кампанія стартавала, і спачатку, як і бывае ў аўтарытарных краінах, абмежавалася выключна прапагандай. Сапраўдная «жэсць» пачалася ў пачатку мінулага года, калі на пасяджэнні Саўбезу (!) Бердымухамедаў «ператрахнуў» некалькіх чыноўнікаў за паслабленне кантролю над тытунёвым рынкам і прыгразіў ім адстаўкай. Каталог тытунёвых вырабаў у крамах адразу зменшыўся. У сярэдзіне гэтага года манаполія на іх рэалізацыю была ўвогуле цалкам перададзеная дзяржаўным крамам.
Дарэчы, і там знайсці тытунь было цяжка. Як следства, час ад часу каля табачных крамаў выбухалі масавыя бойкі за права набыць цыгарэты. Эмоцыі давялося гасіць выключна з дапамогай паліцыі. Пры гэтым паліцыянтам таксама часцяком даставалася ад курыльшчыкаў.
Завоблачныя кошты на тытунь прывялі да адраджэння такой практыкі, як продаж цыгарэт паштучна. Кожная цыгарэта, што патаемна прадаецца ў прыватных крамах, каштуе 4 маната (прыкладна $1,2). У выніку падаражання цыгарэт некаторыя людзі набываюць цыгарэту нават «на адну зацяжку», у складчыну.
Яшчэ ў мінулым годзе ў краіне паўстаў чорны рынак тытуню, дзе можна набыць такі даўно забыты рарытэт, як «махорка». Звычайная такса — адзін манат за шклянку махоркі. Можна набыць яе і ў форме гатовых цыгарак, аднак ужо за тры манаты.
Махорка. Фота www.azatturkmenistan.org
Калі верыць апазіцыйным медыя, гандаль махоркай зараз — адна з самых квітнеючых бізнес-сфераў. Паколькі ніякіх стандартаў вырабу махоркі няма, туды могуць дадаваць любы кампанент, уключаючы лісты дрэваў ды іншыя расліны. У сеціве шмат скаргаў на тое, што набытая з рук махорка кепска ўплывае на здароўе і ледзь не адразу пасля палення выклікае праблемы з дыханнем.
Махорачны бізнес квітнее, нягледзячы на патэнцыйныя рызыкі. Пры выяўленні вытворчасці самапальнага тытуню ўлады спальваюць прадукцыю і накладаюць вялікі штраф. Чакае штраф і тых, хто паспрабуе правезці ў краіну вялікую партыю цыгарэт. Калі ў багажы аказваецца больш за два пачкі, дык пасажыра, кажуць, штрафуюць на 500 манатаў ($143).
Цікава, што закладнікам буму на махорку стала старажытная туркменская традыцыя ўжываць нас — тая ж махорка, але «жавальная», якую кладуць пад язык. Вытворчасць насу (для яго патрэбны якасны тытунёвы прадукт) не прыносіць вялікага гешэфту. Значна прасцей і выгадней знайсці пакупнікоў на сумесь тытуню з нейкімі незразумелымі дадаткамі.
Нават у самой WHO яўна не ў сваёй талерцы ад таго, што робіцца ў Туркменістане. Яшчэ ў мінулым годзе супрацоўнікі арганізацыі канстатавалі, што пазітыўная антытытунёвая статыстыка ў гэтай краіне дасягаецца не тлумачальна-прафілактычнай працай сярод насельніцтва, а з дапамогай забаронных мер і ўзмацнення жорсткасці пакарання ў дачыненні да ўсіх, хто прадае тытунёвыя вырабы і хто не можа пазбавіцца ад гэтай шкоднай звычкі.
Напэўна, з улікам падобнай крытыкі, як паведамляе форум сайта «Хроніка Туркменістана», мясцовыя ўлады ўсё ж вырашылі праявіць клопат аб правах курцоў. Чакаецца, што тытунёвая прадукцыя па фіксаванай цане будзе адпускацца па талонах з разліку тры пачкі ў месяц на чалавека.
Цікава, што антытытунёвыя мерапрыемствы Ашхабада спрыялі фармаванню пазітыўнага іміджу рэжыму Бердымухамедава сярод часткі жыхароў краін СНД. У тым ліку на беларускіх інтэрнэт-форумах можна знайсці шмат кампліментаў на адрас аўтараў туркменскай кампаніі супраць тытунёвай залежнасці. Падаецца, гэта заўважылі і мясцовыя палітыкі. Нядаўна расійскі сенатар Ігар Чарнышоў унёс у Дзярждуму чарговыя — больш жорсткія — папраўкі ў дзеючае антытытунёвае заканадаўства. На думку сенатара, у дадатак да забароны «курылак» унутры памяшканняў расіянам трэба забараніць паліць і на вуліцы. Праўда, ініцыятар паправак на першы час прапануе абмежаваць забароненую для курцоў вулічную зону 15 метрамі ад грамадскіх будынкаў.
Што тычыцца Туркменістана, дык будучыня цяперашняй кампаніі, безумоўна, залежыць ад аднаго чалавека — кіраўніка дзяржавы Гурбангулы Бердымухамедава, праз асабістыя бзікі якога яна, відавочна, і пачалася. Калі ў Бердымухамедава імпэт не пройдзе, не выключана, што Туркменістан сапраўды стане першай у свеце краінай, якая цалкам знішчыла курэнне. Рэпрэсіўны апарат для выканання такой задачы існуе. Аднак таксама не выключана, што ў туркменскага гаранта з’явіцца новая слабасць, і тады ў гэтай сферы пачнецца нейкая нармалізацыя, пошук балансу паміж дзяржаўнай палітыкай і чорным рынкам. Дарэчы, днямі туркменскія ўлады заняліся рэгламентацыяй школьнай вопраткі. Можа, Бердымухамедаў забыўся пра тытунь і вырашыў падацца ў мадэльеры?
